گل محمدی قمصر و عطر شگفت انگیز آن

گل رز ایرانی یا گل محمدی یا گل رز دمشقی (Rosa damascena) که گاهی اوقات به عنوان گل رز ایرانی شناخته می‌شود، درختچه خزنده‌ای است که تا ارتفاع حدود 2 متری رشد می‌کند، ساقه‌های آن به طور متراکم و خمیده با خارهای تنومند مسلح شده‌اند. برگ گل محمدی به شکل پنجه، دارای پنج برگچه هستند. این نوع از گل رز به رنگ صورتی روشن تا صورت پررنگ تا قرمز روشن است.

گل محمدی قمصر به عطر شگفت انگیز آن مشهور است و به صورت تجاری  در عطرسازی و تولید گلاب استفاده می‌شود. گلبرگ‌های گل محمدی نیز خوراکی هستند.

گل محمدی گیاهی چند ساله از خانواده گل سرخ است و دارای گلهای زیبا در رنگهای متنوع و بیشتر قرمز و صورتی است. از گلبرگ‌های تازه آن گلاب درست می‌کنند. بیشتر گونه‌های این گل رز بومی آسیا و برخی گونه‌های آن بومی اروپا، آمریکای شمالی و شمال غربی آفریقا هستند.

مشخصات ظاهری گل محمدی

گل رز ایرانی ۷ برگ و گاهی ۹ برگ دندانه دار دارد و رنگ گلبرگ‌های آن صورتی روشن یا سفید است. گلها صورتی روشن با 32 گلبرگ صورتی یک شکل هستند که از صبح زود ظاهر می‌شوند. 5 کاسبرگ دارد که حداقل سه تای آنها دارای زائده‌های بزرگ در لبه‌ها هستند.

زمان گلدهی در ایران از اوایل اردیبهشت تا اوایل تیرماه است و در هر منطقه با شروع شکفتن گلها، گلدهی حدود 20 تا 30 روز طول می‌کشد. ماندگاری گلها حداکثر یک روز است و پس از آن رنگ صورتی روشن گلبرگ‌ها سفید می‌شود و با وزش باد ملایم گلبرگ‌ها پرپر شده و می ریزند.

رنگ گل محمدی

گل دارای رنگ صورتی ملایم تا متوسط است، اگرچه می تواند از صورتی کم رنگ تا صورتی تیره یا حتی قرمز متغیر باشد. رنگ گل محمدی می‌تواند بر اساس تنوع خاص و شرایط رشد متفاوت باشد.

گل رز ایرانی در کدام مناطق ایران کاشته می شود؟

70 درصد گل محمدی جهان در ایران تولید می‌شود. گل رز دمشقی در کشورهای بلغارستان، بالکان، فرانسه، ترکیه، مراکش و اسپانیا نیز تولید می‌شود. مناطق کشت گل محمدی (رز دمشقی ایرانی) بیشتر مناطق کوهستانی است. آب و هوای مناسب آن، آب و هوای خشک و نیمه خشک با تابستان‌های معتدل و خشک و زمستان‌های سرد است. خاک مناسب کشت گل محمدی خاک شنی بافت ریز و بدون رس است که در دره کوهستان‌های قمصر یافت می‌شود.

در حال حاضر در 14 استان ایران به کشت گل محمدی می‌پردازند. مهمترین استان ها اصفهان، کرمان، فارس و آذربایجان شرقی هستند. بومیان به طور گسترده در این استان‌ها گل محمدی تولید می‌کنند. بنابراین علاوه بر تهیه عطر و گلاب، آنها را به صورت گلبرگ و غنچه خشک شده نیز به فروش می‌رسانند.

با وجود اینکه گل محمدی در شهرهای مختلف ایران از جمله کاشان، گلپایگان، لاله زار، داراب، شیراز، اهواز، مشهد و کرمانشاه کشت می‌شود، گل محمدی قمصر باکیفیت‌ترین گل محمدی در جهان است. قمصر، شهر گلاب ایران، بهترین نژاد گل محمدی و بهترین شرایط آب و هوایی و خاکی را برای تولید آن دارد.

مزرعه گل محمدی قمصر

از دیرباز باغات گل محمدی کاشان در شهرهای اطراف آن به ویژه قمصر در بافت شهری وجود داشته و مردم شهر به پرورش گل محمدی مشغول بوده‌اند. هم اکنون، باغ گل محمدی قمصر در فاصله 12 کیلومتری از قمصر در جاده قمصر کاشان واقع شده است. این باغ گل محمدی نصف راه قمصر از سال 1390 با احداث 30 کیلومتر خط انتقال، استخر ذخیره 400 هزار متر مکعبی و 53 هکتار باغ مکانیزه با آبیاری تحت فشار آغاز به کار کرده است. این باغ توسط شرکت تعاونی پایتخت گل و گلاب قمصر کاشان مجری طرح توسعه و تکامل گلابگیری و پرورش گل محمدی احداث شده است.

گلستان جزاوند یا گلستان گل محمدی داوودیه، یکی دیگر از مزارع گل محمدی قمصر است که در کنار قنات و سد زمستانه جزاوند قرار دارد.

روش تولید گلاب در ایران

گل محمدی همزمان با بهار و در دو ماه اردیبهشت و خرداد، محیط اطراف را با عطر شگفت انگیز خود فرا می‌گیرد. در فصل گلاب گیری کاشان کارگاه‌های گلاب گیری سنتی و صنعتی در شهرهای قمصر، نیاسر، برزک و … هر روز صبح قبل از طلوع آفتاب گلها را چیده و به روش تقطیر گلاب تولید می‌کنند.

فرایند گلابگیری به سبک سنتی با دیگ مسی و به روش تقطیر در قمصر کاشان انجام می‌شود. در این روش 12 تا 40 کیلوگرم گل محمدی تازه (بسته به غلظت مورد نظر) همراه با 50 تا 60 لیتر آب درون دیگ مسی ریخته می‌شود. درپوش دیگ را می‌گذارند و شعله آتش را زیر دیگ روشن می‌کنند. با جوشیدن آب و گلبرگ‌ها بخار حاصل از طریق لوله‌های آلومینیومی وارد پارچ‌های مسی بزرگی می‌شود که در حوضچه‌ای از آب سرد قرار دارند. بخار در طول 4 ساعت در پارچ مسی متراکم شده و حدود 40 لیتر گلاب تولید می‌شود.

گلاب دو آتیشه نوع مرغوب تری از گلاب است که با دوبار گلابگیری تولید می‌شود. روش تولید گلاب دو آتیشه در مطلبی دیگر توضیح داده شده است.

یک کیلو گل محمدی چند لیتر گلاب میدهد؟

به طور تقریبی می‌توان گفت از هر کیلو گل محمدی حدود یک تا چهار لیتر گلاب تولید می‌شود. البته این میزان بستگی به کیفیت و نژاد گل محمدی دارد.

اینکه هر کیلو گل محمدی چقدر گلاب میدهد، بستگی به این دارد که گلاب با چه کیفیت گرفته می‌شود؟ گلاب بازاری که به عنوان گلاب معمولی یا 12 عیار نیز شناخته می‌شود، رایج‌ترین نوع گلاب است که هر یک کیلو گل محمدی 3 تا 4 لیتر از این گلاب میدهد. اما هنگام تولید گلاب سنگین مانند گلاب 24 عیار از یک کیلو گل محمدی 2 لیتر گلاب گرفته می‌شود.

در مورد گلاب دو آتیشه باید گفت، با هر کیلو گل محمدی یک لیتر گلاب دو آتیشه تولید می‌شود.

عطر گل محمدی

اسانس گل رز یکی از معروف‌ترین عطرهایی است که در عطرسازی و سایر محصولات آرایشی و بهداشتی (پودر دندان و پمادهای مختلف) به عنوان عطر کاربرد فراوانی دارد. طبق پژوهشهای انجام شده توسط کارشناسان بلغاری در سالهای 1352 تا 1354 گل محمدی قمصر کاشان دارای بالاترین کیفیت (35 میلی‌گرم در هر 100 میلی‌لیتر) از لحاظ میزان اسانس، عطر و طعم است.

گلاب قمصر، بهترین گلاب ایران، دارای عطر گل محمدی خالص و خواص فراوانی برای زیبایی و سلامتی است. عطر مرغوب گل محمدی قمصر نیز برای صنایع عطرسازی به کشورهایی مانند فرانسه و بلغارستان صادر می‌شود.

صنعت گلاب گیری در ایران

ایران باستان از دیرباز به صنعت گلابگیری شهرت داشته و این کشور مرکز اصلی گلاب و گیاهان معطر است. بهترین برند گلاب در قمصر کاشان یافت می‌شود. قمصر که یکی از تولیدکنندگان اصلی و مهم گل محمدی است. گلاب ایران به سراسر دنیا صادر می‌شود. همچنین بسیاری از عطاری‌ها برای خرید گلاب عمده به این شهر می‌آیند. علاوه بر گلاب، انواع عرقیات گیاهی نیز در ایران تولید می‌شوند.

امروزه با تلفیق روش های مدرن و سنتی، کیفیت و میزان تولید گل رز ایرانی افزایش یافته است. با این حال رسوم گذشته همچنان حفظ شده و هر ساله جشن‌هایی مانند گلابگیری و گلچینی ادامه دارد.

غنچه گل محمدی

از گل محمدی بیشتر برای تولید گلاب و عطر استفاده می‌شود، اما برای نگهداری بیشتر و به منظور صادرات، گلبرگ‌ها و غنچه گل محمدی را خشک می‌کنند تا هم ماندگاری بیشتری داشته باشند و هم وزن آنها به میزان قابل توجهی کاهش یابد. گلبرگ ها و غنچه‌های گل محمدی خشک شده به صورت عمده به فروش می‌رسد و مردم کشورهایی که به گل‌های تازه دسترسی ندارند می‌توانند از آنها برای تولید محصولات زیر استفاده کنند.